Θεατρο και δημιουργία ασφαλών χώρων

‘I FIORI BLU’ e ‘IL TEATRO POSSIBLEIBILE’: δύο θεατρικές εμπειρίες για την δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου.

Δημοσιευμένο το άρθρο στα Ιταλικά εδώ: https://doi.org/10.32069/PJ.2021.2.185

Συγγραφή στα πλαίσια του έργου SAFE

Συγγραφείς: Maura Perrone (ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια), Giovanna Maciariello (κοινωνιολόγος), Adriano De Blasi (κοινωνιολόγος), Anna Di Leva (ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια).

Λέξεις-κλειδιά:  άτομο, κοινωνικοποίηση, ψυχική δυσφορία, ασφαλής χώρος.

Η ανάγκη να γνωρίζουμε ότι κάποιος είναι προστατευμένος και ασφαλής είναι τόσο σημαντική για το άτομο που έρχεται δεύτερη αμέσως μετά τις φυσιολογικές ανάγκες όπως η πείνα και η δίψα ^[1]. Η έννοια της προστασίας γίνεται κατανοητή από τη διπλή προοπτική μιας ατομικής διάστασης και μιας συλλογικής διάστασης. Η ατομική διάσταση αναγνωρίζει την αντίληψη της ασφάλειας, τόσο της σωματικής όσο και της σχεσιακής, ως βασικό ψυχολογικό θέμα στη διαδικασία ανάπτυξης ενός ατόμου με την πάροδο του χρόνου: οι συνέπειες της έλλειψης «αίσθησης ασφάλειας» μπορούν να αντικατοπτριστούν σε ολόκληρη την ψυχοσυναισθηματική και νοητική ανάπτυξη ενός ατόμου.

Η κοινωνική δομή του χώρου και η αλληλεξάρτησή του με τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης των ατόμων αποτελούν μέρος της κοινωνιολογικής πειθαρχίας που, ξεκινώντας από τα άτομα, αναπτύσσει μια φυσική προσέγγιση στις σχέσεις ^[2]. Το χωρικό περιβάλλον είναι το αποτέλεσμα της ανθρώπινης δράσης που επηρεάζει τα άτομα, τις σχέσεις και τις δομές στις οποίες συμμετέχουν. Οι συλλογικές και ατομικές αναπαραστάσεις είναι συνυφασμένες με την κατασκευή του «φυσικού και εικονικού χώρου», δημιουργώντας συμβολισμούς και όρους που δίνουν στους ανθρώπους ευκαιρίες να βιώσουν διάφορες μορφές υποκειμενικότητας. Η αντίληψη της ασφάλειας, από κοινωνιολογική άποψη, προέρχεται από μια ανθρώπινη κοινωνική εκπροσώπηση που πρέπει να χρησιμοποιήσει τη διαβίωση στο περιθώριο ως ένα ασφαλές μέρος που επιτρέπει την κοινωνικοποίηση μέσα σε ένα πλαίσιο ή όριο. ^{[3] & [4]}

Έτσι, η έννοια του «ασφαλούς χώρου» σχετίζεται, τόσο στην ψυχολογία όσο και στην κοινωνιολογία, με την πιθανότητα ότι ο όγκος, η γεωμετρία και η χρονικότητα (συστατικά στοιχεία του χώρου) γίνονται αντιληπτά και παρουσιάζονται από εκείνους που τα βιώνουν ως ασφαλή μέρη όπου οι σχέσεις μπορούν να συν-κατασκευαστούν ^[4], όπου η ευημερία μπορεί να παραχθεί μέσω της αυτοφροντίδας και της ένταξης.

Στις διαδικασίες της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης, η φυσική και συμβολική κατασκευή ενός χώρου που φιλοξενεί τους κοινωνικούς «παράγοντες» είναι θεμελιώδης, όπου είναι δυνατή η οικοδόμηση σχεσιακών εννοιών μέσω θεμελιωδών εννοιών που προϋποθέτουν τον ορισμό των ρόλων σε έναν δεδομένο χωροχρόνο (άνθρωποι που παίζουν συγκεκριμένους ρόλους σε έναν δεδομένο Χώρο και Χρόνο) ^[5]. Στην ψυχολογία και την παιδαγωγική, μιλάμε για τον χώρο ως τον τρίτο εκπαιδευτικό ^[6], δηλαδή έναν χώρο που γίνεται κατανοητός ως προς τη συμβολική του αξία του φυσικού και σχεσιακού χώρου, ο οποίος γίνεται αναπόσπαστο μέρος της συναισθηματικής και νοητικής ανάπτυξης εκείνων που τον κατοικούν. Ο ορισμός του χώρου ως τρίτου παιδαγωγού, από τον Malaguzzi, αποσαφηνίζει πώς η ποιότητα των φιλόξενων και ασφαλών χώρων επηρεάζει την ποιότητα της μάθησης, την ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων και την εφαρμογή καλών πρακτικών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Ο ασφαλής χώρος είναι χαρακτηριστικό τόσο των φυσικών όσο και των εικονικών χώρων. 

Ακολουθούν δύο εμπειρίες δια βίου μάθησης που επικεντρώνονται στο να γίνει το θέατρο ένας ασφαλής χώρος όπου η αυτοέκφραση και η φαντασία καινοτόμων χαρακτηριστικών ανοίγουν νέες ευκαιρίες για τις σχέσεις και το μέλλον.

‘I FIORI BLU’

Το 2012, η συνάντηση μεταξύ της Martina Palmieri, διευθύντριας του Gruppo Elettrogeno, και του Antonio Amato, επικεφαλή της Area Misure e Sanzioni di Comunità του U.I.E.P. της Μπολόνια, δημιούργησε το “I Fiori Blu: musicateatro”, ένα έργο που απευθύνεται σε άτομα που βρίσκονται στη μέση ή έχουν ολοκληρώσει τις Εναλλακτικές Ποινές ή/και βρίσκονται υπό επιτήρηση, κοινωνικούς λειτουργούς, φίλους, άτομα με άλλα είδη ευπάθειας, φοιτητές και ερμηνευτές ^[8]. Το μονοπάτι του “I Fiori Blu” αναδεικνύει τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων διατηρώντας ζωντανό τον δεσμό και τον διάλογο μεταξύ εκείνων που βιώνουν συνθήκες περιορισμού της προσωπικής ελευθερίας, συνθήκες αναπηρίας και άλλων. Οι γλώσσες του θεάτρου και της μουσικής ενσωματώνουν αυτές τις εμπειρίες, διαμορφώνοντας μια κοινή πορεία. Στον θεατρικό χώρο, βιώνεται μια διάχυτη σχετικότητα σε ασφαλείς συνθήκες: οι άνθρωποι που κινούνται και αλληλεπιδρούν σε αυτό, εκπαιδεύονται στον διάλογο από διαφορετικές αντιλήψεις του κόσμου. Η τέχνη γίνεται επίσης μια μορφή κοινωνικής συμπερίληψης μέσω μιας πολυφωνικής συνέργειας μιας εκτεταμένης κοινότητας ^[9].

«IL TEATRO POSSIBILE»

Το θεατρικό εργαστήρι δημιουργήθηκε το 2001, ως δραστηριότητα του Τμήματος Ψυχικής Υγείας της Τοπικής Υγειονομικής Αρχής Na2Nord, από το συγκεκριμένο αίτημα κάποιων ενήλικων χρηστών της Υπηρεσίας να πειραματιστούν με καλλιτεχνικές-εκφραστικές δραστηριότητες, και είναι ένας χώρος όπου μεταδίδονται και μεταμορφώνονται συναισθήματα. Κάθε ηθοποιός φέρει έναν κόσμο με τον οποίο ο θεατής μπορεί να ταυτιστεί. Το εργαστήριο γίνεται ένας τόπος, ένας ασφαλής χώρος, στον οποίο κάποιος αισθάνεται άνθρωπος μεταξύ ανθρώπων, στον οποίο το άτομο εκπαιδεύεται για αλλαγή. Ο φυσικός, χρονικός και συναισθηματικός χώρος του θεάτρου μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής εάν η συμπεριφορά της ομάδας περιλαμβάνει στιγμές που μοιράζονται πράγματα κατά τις οποίες είναι δυνατόν να εκφράσει κανείς τις δικές του εμπειρίες, την άποψή του και πάνω απ ‘όλα εάν προωθούνται μη επικριτικές σχέσεις και επικοινωνία. Αυτό γίνεται προϋπόθεση για την ανάπτυξη της αίσθησης του ανήκειν στην ομάδα και επιτρέπει στους ανθρώπους να βασίζονται ο ένας στον άλλο ^[10].

Αναφορές